Web 3.0, World Wide Web'in üçüncü neslidir. Merkezi olmayan, dağıtılmış ve küresel bilgi kontrolü sağlayan bir ağdır. Web 3.0, blockchain, eşler arası ağlar ve merkezi sunuculardan geçmeden bilgiye erişim sağlayan diğer teknolojiler gibi merkezi olmayan teknolojiler üzerine inşa edilecek yeni nesil internet mimarisidir.
Web 3.0 hala gelişiyor ve tanımlaması yapılıyor. Bu nedenle doğrulanmış, evrensel olarak kabul edilmiş tam bir tanımı yok. Bilinen, Web 3.0'ın merkezi olmayan uygulamalara geçiş yapacağı ve blockchain tabanlı teknolojileri kapsamlı bir şekilde kullanacağıdır. Web 3.0, daha akıllı ve uyarlanabilir uygulamaları güçlendirmeye yardımcı olmak için makine öğrenimi (ML) ve yapay zekadan (AI) da yararlanacaktır.
Web’in Kronolojik Tarihi
Web 1.0
Web 1.0 1989'da başladı ve 2005'e kadar aktif kaldı. Tim Berners-Lee (Web’in Mucidi), World Wide Web'i 1989'da CERN'de çalışırken icat etti.
Web 1.0'ı oluşturan birincil teknolojiler;
- HTML (Köprü Metni İşaretleme Dili)
- HTTP (Köprü Metni Aktarım Protokolü)
- URL (Tekdüzen Kaynak Bulucu)
Web 1.0'ın birincil amacı bilgi bulmaktı. Belirgin bir şekilde, web kullanıcıları "salt okunur" olduğu için özgürce etkileşime giremediler. Tüm sohbetler, tartışmalar vs. çevrimdışı yapıldı.
Ayrıca, bu yineleme sırasında hiçbir arama motoru bulunmadığından, World Wide Web'de (www) gezinmek şimdiki kadar kolay değildi. Ziyaret etmek istediğiniz herhangi bir sitenin web adresini (URL) bilmeniz gerekiyordu. O zamanlar internette bir bilgiye ulaşabilmek için FTP (File Transfer Protocol) dosya dizinlerini tek tek incelemek gerekiyordu.
1990'ların ortalarında, Netscape Navigator ilk web tarayıcısı olarak ortaya çıktı ve bugün hala kullandığımız web tarayıcılarına öncülük etti. Bir web sayfasını yüklenirken görüntüleme, formlar ve etkileşimli içerik oluşturmak için Javascript kullanma, oturum bilgilerini hatırlamak için çerezleri kullanma vb. özellikler internette kullanılabilir oldu.
Web 2.0
Darcy DiNucci, Web 2.0 terimini ilk olarak 1999 yılında "Parçalanmış Gelecek" adlı makalesinde kullanmıştır. Ancak, 2004 yılının sonlarında Tim O'Reilly ve Dale Dougherty tarafından popüler hale getirilmiştir.
Bu, çoğu kişinin bildiği/kullandığı web sürümüdür. 2000’li yılların başında, forum sistemleriyle sosyal medya platformlarının temelleri atıldı. Kullanıcılar içerik blogları ve diğer hizmetler aracılığıyla internette birbirleriyle etkileşime geçebiliyorlardı. Sonunda akıllı telefonlar piyasa çıktı ve mobil bilgi paylaşımı başladı.
İnsanlar forumlarda çevrimiçi olarak etkileşime girmeye ve diğer internet kullanıcılarının erişebileceği, beğenebileceği, yorum yapabileceği veya paylaşabileceği içerikler oluşturmaya başladı. Salt okunur web sitelerinin modası geçti ve Web 2.0 bir etkileşim sürümü oldu.
O'Reilly ve diğerleri tarafından 1999 ve 2004 yılları arasında tanımlandığı şekliyle Web 2.0; “Dünyayı pahalı sunucular aracılığıyla bilgi kullanımı için oluşturulan statik masaüstü web sayfalarından, etkileşimli karşılaşmalara ve kullanıcı tarafından oluşturulan içeriğe doğru kaydırdı.”
Web 3.0
2006 yılında, Web 3.0 terimi The New York Times muhabiri John Markoff tarafından ortaya atıldı. Birçok yönden Web 3.0, İnternetin Babası Berners-Lee'nin hiçbir merkezi otorite onayının gerekli olmadığı ve hiçbir merkezi kontrol düğümünün bulunmadığı orijinal web konseptine bir geri dönüştür.
Web 2.0, esasen kullanıcıların site içeriğine katkıda bulunmasına ve bazen iş birliği yapmasına olanak tanırken, Web 3.0 bu işleri anlamsal web ve yapay zekâ teknolojilerine devredecek. Ayrıca Web 3.0, Web 2.0'ın merkezileşmesine belirgin bir karşıtlık olan, merkezi olmayan hizmetlere ve yetkiye güçlü bir şekilde odaklanacak.
Orijinal Web olan Web 1.0'dan Web 2.0'a geçiş 10 yıldan uzun sürdü. Web 3.0 ile Web'i tam olarak uygulamak ve yeniden şekillendirmek daha uzun olmasa da aşağı yukarı bir o kadar sürmesi bekleniyor. Değişim eğilimi, insanların web sitelerini okuduğu ancak bunlarla nadiren etkileşime girdiği statik bir bilgi sağlayıcı olan Web 1.0'dan, kullanıcılar arasında iş birliğini sağlayan etkileşimli ve sosyal bir web olan Web 2.0'a kadar izlenirse, Web 3.0'ın her ikisini de değiştireceği varsayılabilir.
Web 3.0 Özellikleri
Web 3.0; yapay zekâ, makine öğrenimi, anlamsal web, Metaverse, Blockchain vb. teknolojileri kullanır. Yapay zekâ kullanmanın amacı, son kullanıcılara daha hızlı ve daha alakalı veriler sağlama düşüncesinden gelir. Yapay zekâ kullanan bir web sitesi, belirli bir kullanıcının uygun bulacağını düşündüğü verileri filtreleyebilmeli ve sağlayabilmelidir.
Anlamsal ağın arkasındaki fikir, bilgiyi bir sisteme belirli verilerin ne anlama geldiğini öğretmeye yardımcı olacak şekilde kategorize etmek ve depolamaktır. Başka bir deyişle; bir web sitesi, arama sorgularına eklenen kelimeleri bir insan gibi anlayabilmeli, daha iyi içerik oluşturmasını ve paylaşmasını sağlamalıdır. Anlamsal ağ bir bilgisayara verilerin ne anlama geldiğini öğretecek ve ardından yapay zekâ bilgiyi alıp, kullanacak.
Web 3.0’da kullanılacak birkaç önemli özellik;
Merkezi Olmayan: Etkileşim ve uygulamaların büyük ölçüde merkezileştirildiği Web'in ilk iki neslinin aksine Web 3.0, merkezi olmayan olacaktır. Uygulamalar ve hizmetler, merkezi bir otoritenin olmadığı yerlerde dağıtık bir yaklaşımla etkinleştirilecektir.
Blockchain Tabanlı: Blockchain, merkezi olmayan uygulama ve hizmetlerin oluşturulmasına olanak sağlayan bir araçtır. Blockchain ile hizmetler arasında veri ve bağlantı, merkezi veritabanı altyapısından farklı bir yaklaşımla dağıtılır ve merkezi olmayan bir dünyada doğrulanabilir özgünlük sağlamaya yardımcı olan değişmez bir işlem ve etkinlik kaydını tutabilir.
Kripto Para Birimleri: Kripto para birimi kullanımı, Web 3.0 hizmetlerinin önemli bir özelliğidir ve büyük ölçüde geleneksel para birimlerinin yerini alacaktır.
Otonom ve Makine Öğrenimi: Genel olarak daha fazla otomasyon, Web 3.0'ın kritik bir özelliğidir ve bu otomasyon büyük ölçüde makine öğrenimi tarafından desteklenecektir.
Edge Computing (Uç Hesaplama): Şu anda metalaştırılmış kişisel bilgisayar teknolojisi, Web 2.0'daki veri merkezlerinde değiştirilmiş olsa da Web 3.0'a geçiş; veri merkezini uç noktaya ve bazen de doğrudan son kullanıcının eline taşıyacak.
Web 3.0 Nasıl Çalışır?
Web 1.0 ve Web 2.0 teknolojileri ile Köprü Metni Biçimlendirme Dili (HTML) web sayfalarının düzenini ve dağıtımını tanımlar. HTML, Web 3.0 ile temel bir katman olmaya devam edecek ancak veri kaynaklarına nasıl bağlandığı ve bu veri kaynaklarının nerede bulunduğu, Web'in önceki nesillerinden biraz farklı olacak. Web 2.0 çağındaki birçok web sitesi ve neredeyse tüm uygulamalar, veri sağlamak ve işlevsellik için bir tür merkezi veritabanı kullanır.
Web 3.0 ile merkezi veritabanı yerine uygulamalar ve hizmetler, merkezi olmayan bir blockchain kullanacak. Blockchain ile temel fikir, merkezi otoritenin olmadığı, bunun yerine dağıtılmış bir topluluk olduğudur. Blockchain ve Web 3.0 topluluğu içinde ortaya çıkan yönetim ideali, merkezi olmayan özerk bir organizasyon (DAO) kavramıdır. Bir DAO ile bir platformun operasyonlarını yöneten merkezi otoriteye sahip olmak yerine, Web 3.0 teknolojileri ve toplulukları, merkezi olmayan bir yaklaşım girişiminde bir tür öz-yönetim sağlar.
Ayrıca Web 3.0, temelde kripto para birimiyle çalışır. Merkezi olmayan ödeme şekliyle finans, mal ve hizmetler için ödeme yapma yeteneği, tamamı blockchain teknolojisi üzerine inşa edilmiş kripto para birimlerinin kullanımıyla Web 3.0'da etkin hale gelecek.
Hem Web 1.0 hem de Web 2.0, öncelikle IPv4 adresleme alanıyla oluşturulmuştur. Web'in on yıllar boyunca muazzam büyümesinin bir işlevi olarak, Web 3.0'da IPv6'nın sağladığı daha fazla internet adresine ihtiyaç vardır.
Web 3.0 Uygulamaları
Temelinde blockchain bulunan Web 3.0, aşağıdakiler de dahil olmak üzere artan sayıda farklı türde yeni uygulama ve hizmetin var olmasını sağlar.
NFT (Non Fungible Token): Takas olmayan (değiştirilemez) belirteçler (NFT'ler), kriptografik karma ile bir blockchain’de depolanan belirteçlerdir ve belirteç birimini benzersiz kılar.
DeFi (Decentralized Finance): Merkezi olmayan finans (DeFi), geleneksel bir merkezi bankacılık altyapısının sınırlarının dışında, finansal hizmetleri etkinleştirmek için temel olarak merkezi olmayan blockchain’in kullanıldığı Web 3.0 için ortaya çıkan bir kullanım durumudur.
Kripto Para: Bitcoin gibi kripto para birimleri, geleneksel para birimi dünyasından ayrı olmayı hedefleyen yeni bir para dünyası yaratan Web 3.0 uygulamalarıdır.
dApp (Decentralized Application): Merkezi olmayan uygulamalar (dApp'ler), blockchain üzerine inşa edilen ve değişmez bir deftere kaydedilen programlanmış bir yaklaşımla hizmet sunumunu sağlamak için akıllı sözleşmelerden yararlanan uygulamalardır.
Cross-Chain Bridges: Çapraz zincir köprüler. Web 3.0 dünyasında birden fazla blockchain vardır ve bunlar arasında bir dereceye kadar birlikte çalışabilirlik sağlamak, zincirler arası köprülerin alanıdır.
DAO (Decentralized Autonomous Organization): DAO'lar (Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon), merkezi olmayan bir yaklaşımda bazı yapı ve etkileşimi sağlayarak, Web 3.0 hizmetleri için düzenleyici varlıklar olma potansiyeline sahiptir.
Sonuç olarak; insanların verileri ve gizlilikleri üzerinde tam kontrole sahip olacağı, şirketlerin verilerini kullanmasına veya kullanmamasına izin verebilecekleri bir internete doğru gidiyoruz. Bütün bunlar blockchain tarafından desteklenecek. Bu nedenle Web 3.0; kişiselleştirilmiş arama sonuçlarından, platformlar arası geliştirme araçlarına kadar, verilerinin dürüst ve şeffaf kullanımını hızlandıracaktır. Web daha keyifli ve etkileşimli hale gelecektir.
